Wie luistert naar de verhalen die er zijn in een organisatie, krijgt het hart en de ziel van de organisatie te zien. Die prachtige uitspraak van de Engelse hoogleraar Yiannis Gabriel raakte mij 18 jaar geleden diep en zette mij op het spoor van storylistening.
Wanneer je persoonlijke verhalen van mensen in organisaties methodisch en systematisch ophaalt geven die feilloos inzicht in wat er écht leeft. In de waarden die belangrijk zijn voor mensen, in hun opvattingen, in hun ervaringen, hun belevingen en hun emoties. Kortom: in de onderstroom, het niet-rationele. Maar in gesprekken met leiders bemerk ik vaak een huivering voor die onderstroom. Diezelfde huiver zag ik deze week terug in een artikel van Arend Ardon en Cynthia van der Zwan, auteurs van Wat speelt hier? Laat de onderstroom spreken[1]:
‘De onderstroom heeft vaak een negatieve connotatie. Iets waar je liever bij weg blijft. Wij pleiten er ook niet voor om in de onderstroom te gaan roeren als daar geen aanleiding voor is. Wanneer wel? Als je merkt dat je steeds weer in dezelfde moeizaamheid terechtkomt, het gevoel hebt met de rem erop te werken, steeds weer uit verbinding raakt of brandjes blijft blussen. Of als je simpelweg het idee hebt dat er onder de oppervlakte meer speelt.’
Ik ben blij met hun boek. Het vertelt wat ik ook al jaren en in mijn boeken over Storytelling en Storylistening bepleit: werk met of vanuit de onderstroom. Maar in tegenstelling tot Ardon en Van der Zwan pleit ik er wél voor om daar permanent aandacht voor te hebben. Om permanent te ‘roeren’ (voel je de onderstroom in dat woord?). Onderstroom is er namelijk altijd. Overal. Niet alleen bij medewerkers, óók bij leidinggevenden. Onderstroom bestaat immers uit: belevingen, ervaringen, emoties, waarden; uit al het niet-rationele. En onderstroom heeft altijd invloed op het gedrag van mensen. Wie wil begrijpen waarom mensen doen wat ze doen of reageren zoals ze reageren, kán dus niet zonder kennis uit de onderstroom. Bovendien – en daar zit echt een raar misverstand – onderstroom ís niet alleen negatief, zie het voorbeeldverhaal hieronder.
Daarom zie ik het als de opdracht voor iedere organisatie en iedere communicatieadviseur die aan het management rapporteert, om de onderstroom continu te onderzoeken. Zeker wanneer zoiets ingrijpends als een nieuwe visie, een nieuwe strategie of nieuwe (kern)waarden worden geïntroduceerd. Die raken namelijk ten diepste aan waarden, belevingen en ervaringen die mensen hebben opgedaan, zoals dit verhaal laat zien:
Een leidinggevende (!) vertelt:
Ik was te weinig op de afdeling. Dat realiseerde ik me toen Erik bij me kwam. Hij werkte nog niet zo lang bij ons en hij had al een paar keer een afspraak met me gemaakt die ik moest cancellen omdat er iets tussen kwam. Op een dag stond hij gewoon in mijn kamer. Ik weet nog altijd niet hoe hij langs Ellen, mijn secretaresse, is gekomen, haha! Of ik even tijd had? Nee, maar ja, hij stond al in mijn kamer. Hij vertelde dat hij drie maanden bij ons werkte en dat hem een paar dingen waren opgevallen. Onder andere dat twee afdelingen waar wij veel mee te maken hebben, onderling slecht communiceren. Waardoor wij onze kwartaalcijfers te vaak niet op orde hebben. Hij had er een heel handige oplossing voor bedacht: een combinatie van slimme IT en twee korte gesprekjes per kwartaal. Eigenlijk het ei van Columbus. En toch had niemand van ons er ooit aan gedacht om het zo op te lossen! Ik ook niet! We werken nu al twee kwartalen op Eriks manier en er is nu veel minder druk op ons vanuit de leiding en veel minder stress bij onszelf om aan het eind van een kwartaal alles op orde te hebben. Het heeft me aan het denken gezet: door al mijn ‘drukte’ en door er zo weinig écht te zijn voor mijn mensen, miste ik veel. Er zit wijsheid in mijn club. Maar ze hebben iemand nodig om die wijsheid te kanaliseren. Ik probeer dat nu te zijn……[2]
Dat de onderstroom ertoe doet, is zo langzamerhand wel common knowledge. Maar hoe je onderstroom onderzoekt, blijft kennelijk de vraag. Een vraag die beantwoord wordt in Storylistening: door systematisch, methodisch en permanent verhalen te prikkelen, duiden en analyseren. Want dáár wordt onze onderstroom glashelder zichtbaar. Het verhaal hierboven maakt bijvoorbeeld concreet zichtbaar hoe ‘druk, druk, druk’ van leidinggevenden het leervermogen van een organisatie in de weg zit, hoe lastig het is om met een leidinggevende in gesprek te komen en dat er wijsheid in de organisatie is die niet wordt benut.
Verhalen spelen zich af in het verleden en vaak hoor ik ‘Maar daar willen we het niet meer over hebben. We moeten vooruitkijken!’ Wat je dan eigenlijk zegt, is: ‘Jullie waarden, ervaringen, belevingen en emoties doen er niet toe. Daar willen we niet naar luisteren en ook niet van leren.’ Hét recept voor ellende: mensen voelen zich – terecht – genegeerd en ontkend. Het brengt enorm veel nieuwe onderstroom teweeg: ervaringen in het hier en nu die het gedrag van morgen beïnvloeden. Bovendien blijven ook de succesverhalen uit het verleden onzichtbaar. Terwijl die zoveel handvatten bieden voor de toekomst!
Onderstroom IS er. En is zeker niet alleen negatief. Onderstroom is een belangrijke driver van gedrag, in negatieve én positieve zin! Wie de onderstroom niet kent of negeert, zal continu ‘tegen dezelfde ‘moeizaamheid’ aanlopen’. Maar wie het lef heeft om permanent, gericht en methodisch verhalen op te halen, die samen met vertellers te duiden en er de patronen in te onderzoeken, krijgt inzicht in de onderstroom; in het hart en de ziel van een organisatie. Dus ja, je beste voornemen voor 2024 als communicatieprofessional, als leider, als HR-adviseur is: ga lekker roeren in de onderstroom. Daar spéélt van alles. Bij iedereen! Maak er gebruik van!
[1] Artikel Onrust in de onderstroom op ManagementSite 16 januari 2024
[2] Uit: Storylistening, organiseer de onderstroom en krijg medewerkers mee. Scheringa/Beemster 2020
Zelf aan de slag met de onderstroom? Om ervan te leren, om soepeler te veranderen, om te weten wat mensen in je organisatie écht nodig hebben?
- Wordt all round en gecertificeerd StoryPractitioner. Kijk hier voor alle informatie over onze opleiding of neem contact met ons op.
- Of volg onze korte training The Art of Storylistening,
- Neem contact met ons op om mogelijkheden voor jouw organisatie te bespreken: annet@thestoryconnection.nl of contact. Je bent van harte welkom!
Annet Scheringa, TheStoryConnection, januari 2024
