De buurt waarin ik woon, kwam in aanvaring met de gemeente, wat ons jammergenoeg tot de rechter bracht. Gisteren stuurde iemand me een appje met een link naar een bericht van de gemeente over hoe goed we samenwerken aan leefbaarheid in onze wijk. Wow, dacht ik: mooi verhaal. Maar ik herken het helemaal niet.
Nog een voorbeeld: een deelnemer aan een van mijn trainingen vertelde hoe hij middenin de coronatijd per direct ontslag had genomen. Ondanks de onzekerheid die dat met zich meebracht. “Ik kon het niet langer”, zei hij. “Mijn werkgever hield nooit op te vertellen dat wij, medewerkers, het goud van de onderneming zijn. Maar iedere vraag om een opleiding te kunnen doen, onszelf door te ontwikkelen, om opnieuw naar onze salarisschalen te kijken, werd altijd afgeschoten. De tijd zou er niet rijp voor zijn, economisch zou het niet goed gaan, etc. etc. Toen we in april allemaal thuis werkten, verscheen het nieuwe jaarverslag. Ik las dat ons management er opnieuw flink op vooruit is gegaan in salaris. Toen brak er iets. Ik wil nu ergens naartoe waar ik wél gewaardeerd word. Ook Sjoerd herkende het verhaal dat werd verteld, niet in wat hij meemaakte.
Een derde voorbeeld? Ik doe op dit moment narratief onderzoek naar hoe we betekenis geven aan deze coronatijd. Het leidt tot mooie gesprekken. Onder andere met een ondernemer die vertelde: “Ik heb honderden mensen gecoacht en getraind en altijd draaide het erom dat ik mensen uitdaagde om lef te hebben, een volgende stap te zetten en uit hun comfortzone te komen. Nu moest ik zelf iets gaan doen om mijn tent overeind te houden. Maar ik staarde vooral als een bang konijn in de koplampen. Ik kwam tot niets. Ik realiseerde me hoe gemakkelijk praten ik al die jaren had gehad. Mijn verhaal klopte, maar niet met wie ik zelf was en wat ik zelf deed. Het heeft tot een kleine crisis geleid.” (De quote is met toestemming opgenomen)
Dit zijn drie voorbeelden van wat ik storytelling 0.1 noem. Zo langzamerhand weet iedere organisatie hoe belangrijk storytelling is: persoonlijke, samenhangende, concrete en authentieke communicatie. Maar wat nog weinige zich realiseren: uiteindelijk gaat het niet om het verhaal dat je vertelt, maar om het verhaal dat je bent. Iedere dag opnieuw. Het verhaal dat anderen ervaren en als waar herkennen. Zodat zij er ook over gaan vertellen. Storytelling-the-next-level, zeg maar.
Knap lastig
Een goed verhaal zijn is oneindig veel moeilijker dan een goed verhaal hebben en vertellen. Het vraagt van organisaties dat zij hun missie, visie, purpose of hoe het ook maar heet, continu scherp voor ogen hebben en daar in alles wat ze doen vorm aan geven. Dat kernwaarden écht de basis zijn voor gedrag. Dat lukt alleen maar wanneer met iedereen in de organisatie de vertaalslag is gemaakt van het verhaal naar wat dit verhaal voor concreet gedrag betekent vanuit een bepaalde rol of functie. En dat vraagt om een continue dialoog.
Dus als je zégt dat je medewerkers het goud van de onderneming zijn, dan kán het niet zo zijn dat een management goed voor zichzelf zorgt, maar niet voor de medewerkers. Natuurlijk kan er altijd iets gebeuren dat niet strookt met het formele verhaal – niemand is perfect. Maar dan is het zaak de situatie onder de loep te nemen en ervan te leren. Zodat hij niet opnieuw kan voorkomen.
Microstories (unieke persoonlijke verhalen) die kloppen met het formele verhaal, versterken de identiteit van een organisaties. Microstories die níet in lijn zijn met het verhaal, zijn waardevolle leercases. Wie ze negeert, maakt juist dat de identiteit op losse schroeven komt te staan. Voor medewerkers, die afhaken, zoals Sjoerd. Voor jezelf als ondernemer, zoals in het derde voorbeeld. Ze leiden ook als vanzelf tot tegenverhalen, die altijd sterker zijn dan het formele verhaal. Omdat ze gaan over de werkelijkheid zoals die wordt ervaren. Niet over de papieren werkelijkheid van het verhaal.
Leiders, organisaties, ze kunnen niet zonder verhaal. Maar pas op met welk verhaal je vertelt. Want als het niet klopt met wat je doet, ga je hard onderuit. Storytelling – nog best ingewikkeld.
